Shaniwarwada_ a place that tells the History_🏰

Shubhu1 · December 19, 2024, 7:28am

Hello Everyone.,

प्रत्येक ऐतिहासीक वास्तू ही इतिहास सांगत असते…तसाच मराठ्यांचा इतिहास सांगणारा आणि पेशव्यांच्या काळाचा साक्षी असलेल्या शनिवार वाडा ह्या वास्तू विषयी आज ही पोस्ट लिहायला घेतली.,

तर हा आहे शनिवारवाडा जो पुण्यातील मुख्य ऐतिहासिक वारसा असलेले एक ठिकाण आहे.,

#1 शनिवारवाड्याचा मुख्य द्वार

पुण्याच्या ऐतिहासिक मावळोशी जन आणि पुण्याच्या संस्कृतीचे प्रतिक असलेल्या या वाडयाची ओळख म्हणजे पेशवे कालखंडाची ओळख सांगणारी वास्तु अशी असून,
१८व्या शतकात बांधलेल्या या वाड्यात पूर्ण मराठी साम्राज्याचा कारभार होत असे.,हा वाडा म्हणजे मराठा साम्राज्याचे पंतप्रधान अर्थात पेशवे याचे निवासस्थान व कार्यालय होते.
या वाड्याने देशाचे राजकारण, समृद्धी आणि पेशव्यांची कारकीर्द बघितली आणि कट कारस्थाने, खून, लागलेल्या आगी देखील बघितल्या…सुरक्षिततेला जास्त प्राधान्य देऊन शनिवारवाड्याची रचना करण्यात आलेली होती.,

#2 शनिवारवाड्याचा भक्कम आणि उंच दरवाजा…

शनिवारवाडाच्या पायाभरणीचे काम २० जानेवारी १७३० रोजी सुरु झाले, तर २२ जानेवारी १७३२ रोजी शनिवारवाड्याची वास्तुशात करण्यात आली. त्या दिवशी शनिवार असल्याने या वास्तुस ‘शनिवारवाडा’ असे नाव पडले.

#3 वाड्याच्या मुख्य द्वाराच्या मागील भाग…

शनिवारवाडबाच्या प्रत्यक्षात बांधकामास सुरुवात झाल्यानतर वास्तूच्या मूळ आराखडयात अनेक बदल करण्यात आले. वाड्याचे एकूण क्षेत्रफळ सव्वा सहा एकर असून वाड्याच्या बांधकामासाठी पंधरा लाख रु. खर्च आल्याची नोंद आहे.

वाडयाची तटबंदी ३३ फुट उंच तर ११ फुट रुंद असून या तटबंदीवर जाण्यासाठी ९ ठिकाणी जिने आहेत.

#4 वाड्याच्या जिन्याच्या पायऱ्या

वाडवाला ९ बुरुज असून तटबंदीवर तोफा-बंदुका मारण्यासाठी झरोके ठेवलेले आहे. महाद्वाराचे दोन्ही बुरुज बहुकोनी असून तटबंदीत दिल्ली दरवाजा, अलीबहादुर दरवाजा, खिडकीदरवाजा, गणेश दरवाजा, आणि नाटकशाळा दरवाजा असे पाच दरवाजे आहेत.

सध्या ‘अलीबहाद्दर दरवाजा’ हा ‘मस्तानी दरवाजा’ म्हणून तर ‘नाटकशाळा दरवाजा’ हा ‘नारायण दरवाजा’ नावाने ओळखला जातो. इस. १७५२ मध्ये दिल्ली दरवाजाच्या बांधकामास सुरवात होऊन १७६० मध्ये पूर्ण झाले.,

#5 हा दरवाजा जांभळाच्या झाडाजवळ असल्यामुळे याला जांभूळ दरवाजा असेही म्हणत…,
नारायणराव पेशव्याच्या “काका, मला वाचवा!” या आर्त किंकाळीचा हा इतिहास कालीन साक्षीदार आहे.

#6 शनिवारवाड्याचे आणखीन काढलेले फोटो…

१७ नोव्हेंबर १८१७ रोजी शनिवार वाड्यावर ब्रिटिशांचे निशाण लागले. त्यानंतर येथे काही काळ पुण्याचा कलेक्टर रॉबर्टसन याचे वास्तव्य होते. त्यानंतर वाडचात तुरुंग, पंगुगृह, दवाखाना, वेडयांचे हॉस्पिटल, पोलिसांची निवासस्थाने, सिव्हील कोर्ट, स्मॉलकॉज कोर्ट, लैंड रेकॉर्ड ऑफिस या सारख्या इमारती होत्या.

१८२८ मध्ये वाड्यास मोठी आग लागली व आगीत बहुतेक सर्वं इमारती जळाल्या. अखेर तब्बल १० वर्षांनी वाड्याची दुरावस्था संपली,

१७ जून १९१९ रोजी वाडा संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित झाला. १९२१ साली प्रिन्स ऑफ वेल्सने या वाड्यास भेट दिली…, अखेर भारताच्या स्वातंत्र्याबरोबर १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी शनिवारवाडा स्वतंत्र झाला.

पुणे महानगरपालिकेने शनिवार वाडा या वास्तूला प्रथम श्रेणी (Grade-1) वारसा स्थळाचा दर्जा दिला आहे.

आता शनिवारवाड्याचा बराचसा भाग पडून गेलेला आहे… पण तरीही वाचनात आलेला शनिवारवाडा हा तिथे गेल्यावर अनुभवता येतो… बऱ्याच घटना आणि प्रसंग ह्यांचा साक्षी असलेल्या ह्या वाड्या विषयी मी फक्त वाचल होत… प्रत्यक्षात तिथे जाणून ते ठिकाणं बघण हा अनुभव छान होता…

भेटूया परत एका अशाच पोस्ट मधून तो पर्यंत… धन्यवाद…

Rushikesh_joshi · December 19, 2024, 8:02am

खुप छान माहिती , धन्यवाद @Shubhu1

AjitThite · December 19, 2024, 8:47am

Excellent post, nicely covered the details and photos, @Shubhu1 .

Cheers!

TusharSuradkar · December 19, 2024, 8:52am

अनेक वर्षांनंतर शनिवार वाड्याचे अंतर्बाह्य दर्शन झाले, तसेच काही बदल जाणवतात.
फोटो शेअर केल्याबद्दल धन्यवाद @Shubhu1
फोटो कोलाज छान बनवला आहे

Annaelisa · December 19, 2024, 9:09am

Eine sehr interessante Geschichte über diesen Palast @Shubhu1
Und sehr gut bebildert

Shrut19 · December 19, 2024, 10:23am

नमस्कार
@Shubhu1

सुंदर लेख, त्या आशयाचे फोटो, शेअर केल्याबद्दल धन्यवाद…

ShreyaMusings · December 19, 2024, 1:21pm

Beautiful pictures @Shubhu1
Regards,

Shaunak · December 20, 2024, 7:01pm

Absolutely amazing post with nice explanation @Shubhu1

Shripad · March 2, 2025, 2:12pm

खुप खुप सुंदर माहिती …